MÊ THẢO, THỜI VANG BÓNG

 TÊN PHIM: Mê Thảo, thời vang bóng

NĂM PHÁT HÀNH: 16/7/2004

QUỐC GIA: Việt Nam

ĐẠO DIỄN: Việt Linh

DIỄN VIÊN: Đơn Dương, Lê Dũng Nhi, Nguyễn Minh Trang, Thúy Nga,Hồng Chương, Hoàng Dũng, Hoàng Yến.

NỘI DUNG: Mê Thảo - Thời Hoàng Kim là bộ phim điện ảnh Việt Nam của đạo diễn Việt Linh, sản xuất năm 2002. Phim được chuyển thể từ truyện Chùa Đàn (1946) của Nguyễn Tuân nhưng có nhiều bổ sung, thay đổi. Truyện phim diễn ra dưới thời bảo hộ đầu thế kỷ, được xây dựng chung quanh những nhân vật chính là : Nguyễn, chủ nhân ấp Mê Thảo - một thái ấp sống bằng nghề trồng dâu, nuôi tằm, dệt luạ ; bạn tri âm của Nguyễn là nghệ sĩ chơi đàn Tam, vì ngộ sát phải trốn tránh, được Nguyễn đem về làm quản gia ; cô đầu nổi tiếng Tơ, tình nhân của Tam, sau vụ ngộ sát Tơ trở về với chồng, khi chồng chết Tơ dứt bỏ nghiệp ca hát ; và Cam, người tớ gái bị câm và phải lòng ông chủ. Hôn thê của Nguyễn bị tai nạn qua đời trên đường đi xe hơi về Mê Thảo để làm lễ cưới. Tin rằng "sản phẩm của sự phát triển" là nguyên nhân dẫn đến cái chết của người tình, Nguyễn đã ra lệnh cấm và tiêu hủy tất cả những thứ liên quan đến sự phát triển điện tử. Nguyên đắm chìm trong quá khứ, trong men rượu, chỉ biết cầu nguyện và nói chuyện với hình ảnh người mình yêu... Cùng lúc đó, thông tin công bố dự án đường sắt chạy qua Mê Thảo càng khiến Nguyên điên hơn. Một đêm nọ, Cám cho Tâm xem một cảnh rùng rợn: Nguyên đang yêu một con búp bê bằng gỗ! Cầm đem pho tượng ném xuống hồ, nơi Nguyên ném xuống để trừng phạt. Cam được Tam cứu thoát. Mê Thảo trên đà phá sản, tan nát vì sự điên loạn của Nguyễn. Tin rằng chỉ có âm nhạc mới cứu rỗi được linh hồn Nguyễn, Tam quyết định tìm Tơ ; cô từ khước vì đã thề độc chỉ hát với cây đàn đáy của chồng cô để lại, mà ai dùng cây đàn đó sẽ bị hồn của chồng Tơ bóp chết. Tam vẫn quyết định hòa giao âm nhạc với người yêu lần cuối. Âm nhạc và tiếng hát đưa Nguyên về với thực tại nhưng cũng là lúc Tâm gục ngã. Trở lại thái ấp, Nguyễn trông thấy công trường đường sắt đã khởi công. Nguyễn mang xác bạn tìm đến gò chôn rượu, đập nát các hũ rượu, phóng hỏa... Nguyễn chết trong lửa rượu, trước mắt Cam, một chứng nhân đau khổ và câm  nín. Mê Thảo, thời vang bóng được thiết kế và dàn dựng kỹ lưỡng, quy mô. Hầu hết ngoại cảnh và nội cảnh đều được lựa chọn và sắp xếp theo hoàn cảnh, bối cảnh của truyện, tạo ấn tượng về sự tĩnh lặng và huyền bí. Đạo cụ chủ yếu liên quan đến nơi ở của người đó. Trang phục phù hợp với người cùng thời, giúp tạo nên một diện mạo riêng được xác định bởi câu chuyện. Khán giả ấn tượng với những màn sân khấu hóa hoành tráng: cảnh đoàn người đi trồng cây gạo cổ thụ theo yêu cầu của chủ ấp, cảnh chôn ché rượu cần chôn rồi đào lên, đập vỡ thành miếng; và sau đó là tiết mục thả đèn trời, một tiết mục diễn tuồng mang đậm sắc thái văn hóa dân gian. Phim của Việt Linh chỉ phỏng theo "Tâm sự của nước độc" thôi, và viết thêm "thời vang bóng" sau tên Mê Thảo tỏ rõ là tập thể làm phim đã khẳng định đúng cái chân giá trị, và nhấn mạnh sự lựa chọn đó bằng cách gợi lại "vang bóng một thời", tác phẩm rất quen thuộc của giai đoạn trước 45. Còn "Mê Thảo", đó là cái tên của vùng đất nơi xảy ra câu chuyện, một cái tên gợi lên sự mê đắm đến từ bên ngoài, một người điên loạn vì ăn phải một thứ cỏ lú, chứ sự điên loạn này chẳng hề có giá trị tự tại. Cái tên "Mê Thảo" hình như là một cảnh báo với ai nghĩ rằng Nguyễn Tuân đang viết về một thứ tình yêu tuyệt đối nào đó. Kịch bản của Mê Thảo có trung thành với nguyên tác văn học không ? có lẽ điều này không quan trọng lắm, vì điều quan trọng nhất là phim có đạt hay không. Hai loại hình nghệ thuật dù sao cũng cần những thủ thuật rất khác nhau. Điện ảnh vừa có thể hào phóng hơn với âm thanh và màu sắc, vừa bị những giới hạn chặt chẽ của thể loại "thưởng thức theo thời gian thực", như mọi thứ nghệ thuật trình diễn. Điều dễ để ý đến nhất là phim rất trung thành với truyện - và vượt xa truyện, nếu muốn khiêu khích những "fan" Nguyễn Tuân mê muội, chỉ biết bàn về trung với chả thành - trong sự thể hiện tình yêu ca trù. Phải nói Việt Linh đã thành công trong cả âm thanh, hình ảnh, và lời các bài hát ; đã mời các nghệ sĩ danh tiếng nhất lồng tiếng hát tiếng đàn của mình vào phim. Vả lại hiển nhiên truyện thì không thể cạnh tranh được với phim trong cái mặt sống động này, dù văn tài của Nguyễn Tuân cao đến thế nào đi nữa. Nhưng nói đến cái thần, cái cốt tuỷ của Chùa Đàn, là sự lung linh ma quái và đa nghĩa, thì phải nói phim trung thành với Nguyễn Tuân một cách tuyệt diệu. Mà chỉ có dám sáng tạo thì mới trung thành được như vậy thôi, vì Nguyễn Tuân nói với người thời ông, còn Việt Linh nói với người thời nay. Nếu suy nghĩ mông lung rộng hơn nữa, thì ai cấm chúng ta đặt câu hỏi như đã đặt ra qua niềm tin của Tam sẽ cứu vãn được Nguyễn bằng tiếng hát : làm sống lại văn hoá dân tộc có đủ để thức tỉnh những sai lầm của dân tộc ấy hay chăng ? và qua cái chết của Tam : văn hoá dân tộc trong thời đại mới có cần tự giết mình đi để mà tái sinh hay chăng ? Đó là những câu hỏi ở tầng thứ ba, có thể suy ra từ biện chứng hiển nhiên ở tầng ý nghĩa thứ hai, xuyên từ Chùa Đàn đến Mê Thảo, biện chứng đối lập mà bị cưỡng ép phải thống nhất giữa cái văn hoá cổ truyền và cái văn minh hiện đại, giữa vò rượu "vô cố nhân", guồng chỉ tơ tằm, và cái đường ray, cái đầu máy xe lửa. Chỉ riêng biện chứng này đã có thể làm cho người ta điên, và nếu nhìn thời sự thì vẫn còn những thằng điên nắm quyền sinh sát trên những vùng đất không phải chỉ lèo tèo như cái ấp Mê Thảo. Có điều cái điên của Nguyễn là cái điên chối bỏ văn minh vật chất, còn cái điên của Bin Laden, Bush và Saddam là cái điên chối bỏ văn hoá loài người. "Mê Thảo" tự nó rất đạt, so với bất cứ phim nghệ thuật nào của thế giới. Một đội ngũ diễn viên xuất sắc và đồng bộ. Một thành công lớn về thẩm mỹ cộng với một kích thước tư duy sâu rộng. Mê Thảo đã vượt qua thách đố làm sống lại Chùa Đàn của Nguyễn Tuân một cách sáng tạo. Trong Liên hoan phim châu Á 2003 tại Deauville lần này, Mê Thảo bật sáng một cách đường bệ, cổ điển mà độc đáo. Mặc dù là một phim mời, không dự thi (cũng như Hero của Trương Nghệ Mưu) nhưng so với các phim khác của LHP (có dự thi hay không) có lẽ Mê Thảo là một trong hai ba phim đứng đầu.